2 Setembru 2009

Exélensia,

Ha’u hakarak kongratula Ita-Boot no povu Timor-Leste iha okaziaun ba selebrasaun aniversariu konsulta popular ba dasanuluk, iha loron 30 fulan-Agustu tinan 1999. OHCHR orgullu atu suporta nafatin Ita-Boot nia Governu no povu Timor-Leste hodi haforsa estadu de direitu no promove kultura ida-ne’ebé forte hodi respeita ba direitus umanu.

Ha’u tenke espresa, maske nune’e, ha’u-nia preokupasaun boot liu kona-ba relatoriu hosi autoridade Timoroan sira-nian ne’ebé husik-sai tiha Sr. Maternus Bere, ida-ne’ebé mak hetan tiha akuzasaun ba krime hasoru umanidade nian, ne’ebé iha relasaun ho masakre Suai nian iha tinan 1999. Ha’u hatene katak Sr. Bere ne’e hetan tiha kapturasaun hosi PNTL iha loron 8 fulan-Agustu no hetan tiha ona pre-julgamentu detensaun nian to’o loron 30 fulan-Agustu, bainhira sei entraga hikas fali ba Autoridade Indonézia sira.

Desizaun ida-ne’e estremamente lamentavel ba konsekuensia ne’ebé seriu kona-ba akontabilidade nian iha futuru kona-ba krime hirak ne’ebé mak akontese iha tinan 1999. Ida-ne’e sei haree hanesan violasaun ba artigu 160 hosi Konstituisaun Timor-Leste nian, nune’e hanesan mós ba Kódigu Penál nasaun nian. Ida-ne’e mós hanesan kontraria ho rezolisaun susesivu hosi Konsellu Seguransa nian ne’ebé mak husu responsabilidade kona-ba krima sira uluk nian. Hanesan ne’e Ita-boot mós sei iha koñesementu kona-ba Nasoins Unidas ninia pozisaun ne’ebé firme katak iha ne’e sei laiha amnestia ka impunidade ba krime sériu nian maka hanesan krime funu nian, krime hasoru umanidade no jenosída.

Ha’u apresia Ita-Boot nia Governu nia hakarak atu harii relasaun ne’ebé mak saudavel ho Indonézia ho konsiderasaun ba progresu sira-ne’ebé agradavél maka hala’o tiha ona, Maske nune, ha’u fiar katak Ita-Boot sei apresia, katak Ita-Boot nia Governu sei labele atu evita obrigasaun internasionál nian hodi lori intensaun kooperasaun bilaterál nian. Ha’u sei apresia, ne’e-duni, hakarak atu simu liu tan klarifikasaun detalladu kona-ba sirkumstansia hirak kona-ba husik-sai Sr. M. Bere nian.

Exélensia, favor aseita ho Ha’u-nia konfiansa boot ba konsiderasaun ne’e.

/s/

Navanethem Pillay

Alto Komisarias Direitus Umanus
High Commissioner for Human Rights

ba: S.E. Sr. Jose Ramos-Horta

Presidente

Republika Demokratika Timor-Leste

Dili