FORUM NACIONAL ONG TIMOR LOROSA'E | ![]() |
Caicoli Street, Dili, Timor-Leste. Tel +670-723-5063.
Email: laohamutuk@easttimor.minihub.org or etngocentre@hotmail.com
29 Setembru 2004
SOSIEDADE SIVIL TIMOR-LESTE EZIJE FRONTEIRA NEEBE JUSTU
Sosiedade sivil no emar Timor-Leste, hamutuk ho ONG sira neebe fo sai deklarasaun nee, tuir nafatin negosiasaun hirak entre ami nian governu no Australia ho interese makaas. Ami fiar katak asuntu hirak neebe atu diskuti hela iha Darwin semana nee mak asuntu hirak neebe importante tebes ba futuru ami nian nasaun.
Bazeia ba buat hirak neebe ami hatene kona ba prosesu negosiasaun nee, ami ezije Australia atu halo buat hirak tuir mai nee:
1. Respeitu soberania nasional Republika Demokratika Timor-Leste, hodi negosia ho ami nian governu nuudar parseiru ida neebe hanesan no la bele hatuun ami hodi fo “prezente Natal”. Rona no responde ba ami nian direitu nasional atu harii fronteira husi ami nasaun independente neebe foun.
2. Maske haree ba katak ami nian negosiador(a) sira konsidera dadaun hela “solusaun kreativa” neebe mak bele husik determinasaun fronteira ba dekade barak, ami fiar nafatin katak fronteira permanente ida, iha koluna be no tasi kidun, nee esensial atu kompleta ami nian luta ba indepedensia nasional. Fronteira nee tenke bazeia ba prinsipiu legal internasional ohin loron nian, tuir risku klaran husi tasi ninin rai rua nee nian leet, ho fronteira lateral neebe sei tesi tuir lei international ohin loron.
3. Fila ba prosesu rezolusaun disputa internasional ba fronteira maritima husi Tribunal Internasional ba Justisa no Tribunal Internasional ba Lei Tasi.
4. La bele hatama futuru ami nasaun iha imi nian politika. Iha fulan neen nee nian laran, ami laran triste hodi haree katak direitu ema Timor-Leste politiku Australianu sira uza ba sira nian konsumu politika domestika. Ami nian direitu bazeia ba lei internasional no prinsipiu moral, laos bazeia ba sondajen opiniaun publika Australianu. Ami sente hakfodak ho kontras tinan ida liu ba, bainhira imi la kohi hasoru malu liu dala ida iha fulan neen, no ohin loron, molok atu tama ba imi nian eleisaun, bainhira imi hakarak hasoru semana-semana.
5. Respeitu direitu Timor-Leste atu dezenvolve rasik ami nian rekursu tuir tempu neebe diak liu ba ami nian povu. Ami dezmaia tan haree apoiu Australia ba Woodside ninian hamlaha atu supa sai gas Sunrise lalais liu.
6. Hatuka (Hapara) esplorasaun Laminaria-Corallina no kampu seluk tan iha teritoriu desputada, inklui fo lisensa foun. Tau osan hirak neebe hetan husi kampu hirak nee iha konta netral ida, hodi nunee bele fahe ba nasaun sira karik iha ona akordu kompletu ida.
Asosiasaun HAK, Fundasaun Haburas, La’o Hamutuk, Asosiasaun Radio Komunidade Timor-Leste (ARKTL), LAIFET, FOKUPERS, Lalenok Ba Ema Hotu (LABEH), Forum Tau Matan (FTM), Asosiasaun Estudante Timor-Leste.